اقتصاد عربستان سعودی، یک اقتصاد دستوری است، دولت بر فعالیت های عمده اقتصادی کنترل دقیق دارد. حدود 35 درصد محصولات عمده داخلی به بخش خصوصی تعلق دارد. حدود 9 میلیون کارگر مهاجر در عربستان سعودی مشغول به کارند.

کاهش شدید قیمت نفت در سال 1998 ضربه شدیدی بر اقتصاد عربستان سعودی زده بود که سبب شد محصولات عمده داخلی به میزان 11 درصد کاهش یابد و کمبود بودجه به 3,12 میلیارد دلار برسد. در سال 1999 میلادی به دلیل قیمت کم نفت، دولت برنامه هایی را برای کاهش هزینه اعلام کرد و بخش بیشتری از اقتصاد را به بخش خصوصی سپرد. کمبود آب و رشد سریع جمعیت، تلاش های دولت را برای خوداتکایی در زمینه کشاورزی محدود کرده است. عربستان سعودی در تولید نفت خام، پالایش نفت، پتروشیمی، سیمان، فولاد، کود شیمیایی و پلاستیک، صنایع موفقی داشته است.

بیشترین محصولات کشاورزی عربستان عبارتند از گندم، جو، گوجه فرنگی، هندوانه، خرما، لیمو، تخم مرغ و شیر، در منطقه خاورمیانه، ایران و عربستان بزرگترین تولیدکنندگان میگو و لارو میگو به شمار می روند.

به دلیل واقع شدن مکه مکرمه و مدینه منوره در این کشور، بسیاری از مسلمانان جهان به عرستان سفر می کنند. عمده ترین بازارهای جهانگردی عربستان، اندونزی، نیجریه، هند و پاکستان است. بر اساس یک بررسی که با پیش بینی حضور حدود 2 میلیون مسلمان در مراسم حج سال 2014 در مکه صورت گرفته است، درآمد عربستان سعودی از این مراسم به 8 میلیارد و 500 میلیون دلار می رسد.

واحد پول این کشورد ریال سعودی است. هر دلار آمریکا برابر با 3,75 ریال عربستان است؛ که بع دلار سی هزار و سیصد تومانی هر ریال سعودی حدوداً معادل 8,800 تومان می باشد.

سطح فزاینده بیکاری شهروندان عربستان (حدود 32 درصد) می تواند چالش جدی را برای سازگار شدن اقلیت ها با جامعه به وجود آورد. به ویژه گسترش سیاسی بسیار فرتوت و کند این کشور، در حالی که در کشورهایی چون قطر و بحرین، روند رو به رشدی داشته، از سطح انتظارات مردم عربستان عقب است.

با توجه به کاهش قیمت جهانی نفت، عربستان سعودی که بیشترین درآمد را از فروش نفت به دست می آورد، با مشکلات مالی بسیاری رو به رو شد. به طوری که در سال 2016 میزان قراردادهای منعقد شده در این کشور 40 درصد کمتر از مدت مشابه در سال 2015 بود. همچنین بحران اقتصادی در عربستان مشکلات زیادی از جمله تاخیر در پرداخت تعهدات پیمانکاران، تعدیل نیرو در بسیاری از شرکت ها و افزایش بیکاری را به دنبال داشته است.

همچنین در سال 2019 حمله گسترده پهپادی از سوی سمن به سوی پالایشگاه های نفت آرامکو واقع در غرب عربستان صورت گرفت که خسارت آن حدود 500 میلیارد دلار یعنی چیزی حدود سه برابر صادرات سالیانه عربستان تخمین زده می شود.

 

سرمایه گذاری های خارجی

درسال های اخیر با افزایش قدرت ولیعهد سعودی محمد بن سلمان، سعودی به دلایل مختلف که برخی آن را بهبود چهره بین المللی به ویژه در آمریکا و برخی آینده نگری و عدم اتکا به نفت می دانند سرمایه گذاری های بزرگی را در ایالات متحده، هند و دیگر کشورها صورت داده اند.

 

استارت آپ ها و شرکت های فناوری

• قرارداد 230 میلیون دلاری سعودی آرامکو با Baker Hughes سرمایه گذاری و توسعه مشترک پیرامون هوش مصنوعی و تحول دیجیتال
• قرارداد 200 میلیون دلاری سعودی آرامکو با Dassault Systems همکاری پیرامون تحلیل داده، مدیریت پروژه، شهرهای هوشمند و...
• قرارداد 1 میلیارد دلاری با Lucid Motors سازنده خودروهای الکتریکی لوکس
• تعهد سرمایه گذاری 45 دلاری در یک صندوق سرمایه گذاری تکنولوژی محور با گروه سافت بانک ژاپن که صندوق 100 میلیارد دلاری چشم انداز سافت بانک را ایجاد می کند.

 

ریسک و مخاطرات

انتشار گزارش سرویس اطلاعاتی آمریکا مبنی بر نقش محمد بن سلمان در به قتل رساندن جمال خاشقچی خبرنگار واشنگتن پست، حاکی از ریسک سیاسی، اجتماعی بالای همکاری کسب و کارها و سرمایه گذاران با این کشور و ولیعهدش است.

با پیگیری برخی مذاکرات سیاسی میان ایران و عربستان سعودی، به نظر می رسد مقدمات لازم برای از سرگیری تجارت مشترک میان دو کشور فراهم شده است.

از ابتدای سال 1401 تا دهم آبان ماه بیش از 30 هزار و 791 تن کالا به ارزش 14 میلیون و 710 هزار و 331 دلار به عربستان کالا صادر شد که این میزان جهش چشمگیری بعد از توقف روابط سیاسی بین دو کشور در سال های اخیر به شمار می رود. در سال قبل از آن این میزان صادرات کمتر از 42 هزار دلار بود، از ابتدای سال تا پایان آبان ماه نیز با رشد چند برابری به 377 هزار و 309 دلار رسید، اما در چهل روز اخیر با صادرات 30 هزار و 15 تن شمش فولاد به ارزش 14 میلیون و 207 هزار و 22 دلار و 60 تن انگور بی دانه به ارزش 126 هزار دلار این میزان از ابتدای سال به بیش از 14 میلیون و 710 دلار رسید.

با نزدیک تر شدن روابط دو کشور بزرگ جهان اسلام و تقویت گفت و گوها، با میانجیگری عراق و ملاقات ها مقامات، این میزان صادرات به 15 میلیون دلار نزدیک شد که 96.5 درصد از کالاهای صادره را شمش آهن و فولاد به خود اختصاص داده است. بعد از شمش آهن 14.2 میلیون دلاری، 340 تن هیدروکسید سدیم به ارزش 185 هزار و 300 دلار، بدنه کامیون با 86 تن به ارزش 155 هزار و 376 دلار، انگور بی دانه با 60 تن و به ارزش 126 هزار دلار، 265 تن دانه های ریز کروی از شیشه به ارزش 33 هزار دلار و سنگ مرمر به وزن 25 تن به ارزش سه هزار و 731 دلار محصولات صادر شده ایران به عربستان از ابتدای سال 1401 تا دهم دی ماه بودند.

رابطه تجاری بین ایران و عربستان پیوند عجیبی با ارتباط سیاسی دو کشور دارد. در حالی که تجارت ایران با کشورهایی مانند امارات متحذه عربی، ترکیه و افغانستان با وجود برخی اختلاف های سیاسی و مرزی همواره به شکل دو طرفه ادامه داشت اما رابطه تجاری با عربستان به شکل معناداری بیشتر از هر کشور دیگری به روابط سیاسی با این کشور وابسته است. از طرفی به دلیل ظرفیت بالای تجارت دو جانبه بین ایران و عربستان به محض بهبود رابطه سیاسی، درهای تجارت هم گشوده خواهد شد.

اما عربستان بیشتر از هر چیز خواهان کدام کالای ایرانی است؟ وقتی کارنامه واردات عربستان از ایران در همین سه ماه اخیر را بررسی می کنیم می بینیم که بیشتر از 14 میلیون دلار تجارت فولاد بین دو کشور انجام شده، این موضوع نکته مهمی دارد، اینکه تجارت فولاد به استمرار نیاز دارد و آنچه به نظر می رسد این است که گویا شرایط روابط تجاری پایدار بین دو کشور شروع شده و این می تواند نشانه هایی در مورد آینده روابط سیاسی دو کشور هم در دل خود داشته باشد. البته در تجارت بین ایران و عربستان پای اقلام دیگری هم در میان است و به دلیلی شرایط آب و هوایی عربستان، مواد غذایی و تولیدات کشاورزی ایرانی هم می توانند بازر خوبی در این کشور داشته باشند.

از طرفی ایران می تواند یک ظرفیت ترانزیتی هم برای دسترسی عربستان به کشورهای آسیای غربی ایجاد کند و بین کارشناسان این امید وجود داد که با فراهم شدن مقدمات ابتدایی همکاری های اقتصادی، می توان به گزینه هایی چون فعال کردن اتاق های بازرگاین مشترک و توسعه همکاری های اقتصادی در سایر سطوح هم فکر کرد. اینجاست که شاید بتوان رونق تجارت بین ایران و عربستان را به عنوان مصداقی تازه و بارز از همیت رفع موانع دیپلماتیک برای بهبود شرایط اقتصادی شمرد.

 

پیش از روابط، تا 400 میلیون دلار تجارت داشتیم

عربستان یکی از کشورهای همسایه جنوبی ما از نظر دریایی است و کشوری مسلمان با توانایی مالی خوب است که نرخ تورم و بیکاری آن کم بوده و درآمد سرانه و درآمد ارزی این کشور نیز زیاد است. از نظر فرهنگی، دینی و تاریخی اشتراکات زیادی بین مردم دو کشور وجود دارد که همه این ها فرصت های خوبی برای همکاری تجاری هستند.

عربستان واردکننده حدود 140 میلیارد دلار کالا از دنیا است. بازار 140 میلیارد دلاری عربستان با حدود 35 میلیون نفر جمعیت، می تواند فرصت خوبی برای کالاهای ایرانی باشد و علاوه بر این با نفوذ بالای این کشور بر دیگر کشورهای حوزه خلیج فارس تجارت ایران نه تنها از طریق مستقیم بلکه به طور غیرمستقیم نیز تحت تاثیر قرار می گیرد. در مقابل عده ای معتقدند که با درآمد سرانه 23هزار دلاری این کشور، بازار عربستان بیشتر به روی کالاهای باکیفیت و لوکس باز است که باعث می شود کالاهای ایرانی نتوانند در این بازار رقابت کنند و بنابراین حضور یا عدم حضور در بازار عربستان نمی تواند تغییر محسوسی در حجم تجارت ایران داشته باشد.

مهم ترین اقلام وارداتی عربستان ماشن آلات، تجهیزات مکانیکی و برقی، کشتی و قایق، سازه های دریایی، دارو، آهن، فولاد، سوخت و روغن های معدنی، تجهیزات پزشکی، تجهیزات عکاسی و فیلمبرداری، سنگ ها و مواد پلاستیکی است که در برخی از این زمینه ها ما ظرفیت داریم تا بتوانیم به این کشور صادرات داشته باشیم.

در پی عادی شدن ارتباطات ساسی و استقرار نمایندگی های دو کشور باید زیرساخت هایی در زمینه ارتباطات بانی و حمل و نقلی و همچنین امکان تردد تجار میان دو کشور برقرار شود.

باید در نظر داشت عربستان که درآمد سرانه زیادی دارد، دیر زمانی است مایحتاج خود را کشورهای دیگر تامین کرده و می کند بنابراین رقابت در آن بازار برای ما کار آسانی خواهد بود.