1 - مدیریت استراتژیک، امروزه به عنوان یکی از کارآمدترین رویکردهای مدیریتی در سازمان‌ها، بخصوص بنگاه‌های اقتصادی مد نظر صاحب نظران و برنامه ریزان قرار گرفته است. در جهان سیال، پیچیده و متغییر کنونی برنامه ریزی و مدیریت استراتژیک، راهی است برای کمک به سازمان‌ها و جوامع برای روبرو شدن با تغییرات سریع و مدلی است برای شناخت و حل مهمترین مسایل مبتلابه، شناسائی نقاط قوت و ضعف سازمان و استفاده بهینه از فرصت‌ها و موقعیت‌ها و تسلط بر ضعف‌ها و تهدیدهایی که موجودیت سازمان را به خطر می اندازند.
2 - در واقع برنامه ریزی استراتژیک به سازمان کمک می کند:
- استراتژیک بیندیشد
- اولویت‌ها را مشخص و تصمیم های امروز را در پرتو پیامدهای آتی اتخاذ کند
- عملکرد سازمان را بهبود ببخشد
- با تغییرات برخورد درست نماید
3 - مراحل تدوین استراتژی یک سازمان (بنگاه اقتصادی):
گام اول _
- تلاش برای شناخت عناصر، فرآیند، شروط، سطوح، ابعاد و آثار استراتژی.
گام دوم _
- ارزیابی وضعیت فعلی از لحاظ عملکرد کلی سازمان و واحدهای تابعه
- بررسی مسئولیت‌های اجتماعی سازمان از جنبه<های اقتصادی، حقوقی، اخلاقی.
گام سوم _
- شناسایی میزان کار آمدی و کارآیی سیستم در حوزههای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و مدیریتی سازمان :
1) تدوین چشم انداز ( جایگاه سازمان در پایان دوره )
2) شناخت ماموریت‌های سازمان (چه می کند؟ چرا؟ می خواهد به کجا برسد)
3) شناخت ارزش‌های حاکم بر سازمان و آنچه موجبات انسجام داخلی و سازگاری با محیط را فراهم می آورد و آنچه هویت و شخصیت سازمان را تعریف می کند
4) شناخت و تدوین اهداف بلند مدت سازمان و میزان آنها با ماموریت و تناسب آن با ارزش‌های حاکم بر سازمان و با شرایط داخلی و خارجی
5) شناخت سیاست‌ها و چارچوب‌هایی که اجرای برنامه را با استراتژی‌ها، اهداف و ماموریت‌ها گره میزنند و به شرایط داخلی و خارجی توجه دارند
گام چهارم _
- بررسی محیط بیرونی سازمان از جمله ابعاد اقتصادی، تکنولوژی، سیاسی ، حقوقی ، فرهنگی و اجتماعی که هر یک میتوانند به عنوان فرصت یا تهدید تلقی شوند.
- در سیستم اقتصادی باید به مواردی از قبیل: روند تولید ناخالص داخلی، نرخ رشد صنعت، نرخ های بانکی، نرخ تورم، درصد بیکاری، سیستم قیمت‌گذاری و تعیین دستمزدها، ارزش پول ملی در مقایسه با ارزهای رایج، هزینه انرژی، در آمد قابل تصرف، درآمد سرانه، زیر ساخت‌های اقتصادی، بازار کار داخلی و خارجی و جهانی شدن اقتصاد ، رقبای موجود، رقبای آتی، قدرت چانه زنی مصرف‌کنندگان، قدرت چانه زنی تامین‌کنندگان مواد، محصولات جایگزین، قدرت نسبی دولت‌ها ، ارباب رجوع، بستانکاران ، سهامداران، جوامع محلی و سایر گروه‌های ذینفع توجه نمود.
- در سیستم تکنولوژی باید به وضعیت تحقیق و توسعه ، فن آوری و خلاقیت، تحولات جدید در عرصه تکنولوژی، تجاری سازی تکنولوژی ، نقش اتوماسیون در روند تولید، رابطه صنعت با مراکز پژوهشی و ... توجه نمود.
- در سیستم سیاسی ، حقوقی باید به عناصری از قبیل: مقررات دولتی مرتبط با صنعت، میزان سرمایه‌گذاری دولتی و بخش خصوصی در آن، میزان حمایت از مالکیت معنوی محصولات جدیدقوانین کار و محیط زیست ، قوانین مالیاتی و بیمه ، انگیزه های خاص، مقررات تجارت خارجی، نگرش به سرمایه‌گذاری خارجی، ثبات حکومت و ... توجه نمود.
- در سیستم اجتماعی – فرهنگی نیز باید به موارد متعددی از جمله ؛ تغییر الگوی مصرف، انتظارات مردم، نخبگان ، مصرف‌کنندگان، بهداشت و رفاه خانواده، وضعیت ازدواج ، رشد جمعیت، هرم سنی جمعیت، تغییرات منطقه ای و نرخ مهاجرت داخلی و خارجی، تنوع فرهنگی، آگاهی‌های محیطی، استفاده از سیستم‌های مخابراتی و ارتباطی، تنوع در نیروی کار و بازارها توجه نمود.
گام پنجم _
- در این مرحله پس از شناخت کافی عوامل بیرونی، ضمن تفکیک آنها به فرصت‌ها و تهدیدها، در جدول خلاصه تجزیه و تحلیل عوامل بیرونی (EFAS) دسته‌بندی می شوند در این جدول در ستون اول عناوین عوامل بیرونی (فرصت‌ها – حداکثر 10 عامل ، تهدیدها - حداکثر 10 عامل) درج می شوند. در ستون دوم وزن هر عامل (بین صفر تا یک) به نسبت اهمیت و تاثیری که بر عملکرد سازمان دارند تعیین میشود. در ستون سوم درجه‌بندی (یا رتبه) هر عامل (بین 1 تا 5) به نسبت نقش آنها در آینده سازمان، مشخص می شود. در ستون چهارم حاصلضرب وزن و درجه‌بندی یا رتبه تحت عنوان امتیاز وزنی درج می شود و در ستون پنجم نیز توضیحات و ملاحظات ضروری پیرامون هر عامل در صورت لزوم بیان می شود. حاصل جمع امتیازات این عوامل ذیل ستون چهارم مشخص می گردد. عدد به دست آمده که حداکثر نباید از 5 بیشتر باشد، میزان اثر‌گذاری این عوامل محیطی را مشخص می سازد.
گام ششم _
– بررسی عوامل درونی (نقاط قوت و ضعف)
در این مرحله سیستم‌های داخلی سازمان به شرح زیر مورد مطالعه و بررسی قرار می گیرد:
- ساختار سازمانی ، سلسله مراتب، تمرکز، رسمیت، میزان پیچیدگی و سطوح مختلف سازمانی، چگونگی تصمیم‌گیری (متمرکز – مشورتی – مشارکتی) تصمیم‌گیری رسمی، غیر رسمی، انواع سازماندهی ، درک مشترک اعضاء از ساختار سازمان ، میزان همخوانی ساختار با اهداف ، سیاست‌ها و استراتژی‌های سازمان، نقاط اشتراک و افتراق سازمان با ساختار سازمان های رقیب .
- فرهنگ سازمانی ، آیا فرهنگ قدرتمندی درباره اینکه (چه هستیم، چه کاری را انجام می دهیم و برای چه چیزی تلاش می کنیم ) وجود دارد ؟ آیا این فرهنگ باعث ایجاد یکپارچگی شده است؟
- سیستم بازاریابی: موقعیت سازمان و سهمی که از بازار دارد، نوع فعالیت و حوزه جغرافیایی آن، تنوع محصول, احساس مصرف‌کنندگان، استراتژی قیمت، تبلیغات موثر و کیفیت خدمات .
- توانایی سازمان در درک واقعیت‌های بازار، نیاز مشتریان، خواست و انتظارات آنها از اهمیت خاصی برخوردار است چرا که استراتژی سازمان باید با نیازهای جامعه متناسب باشد.
- سیستم منابع مالی: اینکه سهامداران و تامین‌کنندگان وذینفع های سازمان چه کسانی هستند. از لحاظ مالکیت به چه کسانی تعلق دارد ؟ عملکرد مالی سازمان با توجه به نسبت‌های مالی، مقایسه توان مالی سازمان با رقبا و تناسب این توان با حجم فعالیت‌های سازمان. برنامه‌ریزی مالی و بودجه‌بندی، روابط سازمان با موسسات مالی و پولی، انعطاف در افزایش سرمایه و درجه استفاده از وظایف مالی و دانش افزایش منابع مالی از جمله مسایلی است که توجه به آنها ضروری است.
- سیستم R&D: میزان امکانات پژوهشی در سازمان، نوآوری، طراحی و توسعه، پژوهشگران مجرب، محیط کار متناسب فعالیت‌های پژوهشی، ارتباط با مراکز پژوهشی و علمی کشور و جهان، میزان سرمایه‌گذاری سازمان در فعالیت‌های پژوهشی، برخورد سازمان با تکنولوژی جدید، توجه به اقتباس و انتقال تکنولوژی و انتخاب الگوی مناسب تکنولوژی در این باره قابل توجه است.
- سیستم عملیات و تولید: هزینه کل تولید در مقایسه با رقبا، برنامه‌ریزی و کنترل تولید، دانش افزایش بهره‌وری با توجه به ساختار تولید، سیستم کنترل موجودی، برنامه‌ریزی تعمیر و نگهداری، شایستگی حل مشکلات واحد تولید و استفاده از ظرفیت تولید قابل بررسی اند.درمورد سازمانهای خدماتی ماهیت عملیات به نحو دیگری است.
- سیستم منابع انسانی: ظرفیت طراحی یا تغییر ساختار، دانش و درک جابجایی پرسنل، توانایی برنامه‌ریزی، جذب، به کارگیری و ارتقای پرسنل، توانایی طراحی نظام انگیزش، توانایی برقراری فضای دوستی و صمیمت در سازمان، مهارت و توانائی‌های کارکنان، ساختار سیستم حقوق و دستمزد، طراحی سیستم طبقه بندی مشاغل، نظام آموزشی مدیران و کارکنان ... ازجمله مسایل مهم قابل طرح در این مورد است.
- سیستم اطلاعات: در این حوزه عملکرد سیستم‌های اطلاعاتی از حیث ارایه بانک اطلاعات مفید و مکانیزه کردن عملیات روتین، کمک به مدیران برای تصمیم‌گیری روتین و ارایه اطلاعات برای تصمیم های استراتژیک توجه سازمان به سیستم اطلاعاتی جهانی. شناسایی موانع و مشکلات سیستم‌های اطلاعات، ایجاد یکپارچگی در سیستم‌های موجود و مرتبط کردن آنها با هم ... قابل توجه اند.
گام هفتم _
- تهیه ماتریس عوامل درونی (IFAS): در این مرحله مشابه آنچه در گام پنجم ذکر شد جدول امتیاز‌بندی عوامل درونی تهیه می شود
گام هشتم _
- تهیه ماتریس خلاصه تجزیه و تحلیل عوامل استراتژیک (SFAS). در این مرحله از ترکیب و تلفیق جداولی که در گام‌های پنجم و هفتم تهیه شدهاند، با انتخاب عوامل مهم بیرونی و درونی (از هر مورد 3 تا 5 عامل)، طبق همان فرم، ماتریس خلاصه تجزیه و تحلیل عوامل استراتژیک تهیه میشود. در این فرم در ستون ششم زمان‌بندی، برنامه‌ریزی برای هر عامل در سه مقطع (کوتاه مدت – میان مدت – دراز مدت ) طراحی می شود.
گام نهم _
- تهیه ماتریس (TOWS) (معکوس SWOT). در این مرحله با توجه به عوامل استراتژیک درونی و بیرونی ، چهار گروه استراتژی SO ( از ترکیب فرصت‌ها و نقاط قوت) ST (از ترکیب نقاط قوت و تهدیدها) و WO (از ترکیب فرصت‌ها و نقاط ضعف ) و WT (از ترکیب نقاط ضعف و تهدیدها) برای شرکت، پیشنهاد می شوند.
گام دهم _
- تهیه ماتریس برنامه‌ریزی استراتژیک کمی، که برای تعیین اولویت‌های استراتژی‌های پیشنهادی در گام نهم طراحی شده است. در این فرم مشابه آنچه در گام‌های پنجم و هفتم انجام گرفت امتیازات وزنی کلیه عوامل استراتژیک شامل فرصت‌ها و تهدیدها، نقاط قوت و ضعف در ستون های اول، دوم و سوم و چهارم برای تعداد استراتژی‌های پیشنهادی مورد بررسی مجدد قرار می گیرد تا اولویت هر استراتژی براساس بالاترین نمره (حداکثر 5) مشخص شود. (جدول 5)
گام یازدهم _
در این مرحله، که استراتژی‌های پیشنهادی مشخص شده است، ضمن توجه به سطح استراتژی‌ها و اینکه مربوط به سطح کل سازمان، سطح کسب و کارها یا سطح کارکردی و وظیفه ای است، مرور مختصری بر چشم انداز، ماموریت ، ارزش‌ها و اهداف سازمان میشود .
- کنترل استراتژی و در صورت نیاز به هر نوع تغییر و اصلاح ، حصول اطمینان از تناسب و همخوانی استراتژی‌های بدست آمده با آرمان‌ها و اهداف سازمان ، بازنگری اقدامات انجام شده مورد نیاز می باشد.